Zierikzee
Zierikzee aan de Schelde
Zierikzee gelegen op het voormalige eiland Schouwen, is vandaag door een havenkanaal verbonden met de Oosterschelde, nu een zeearm maar in de middeleeuwen de monding van de Schelde. In de middeleeuwen groeide Zierikzee, rond 1217 gesticht door de Hollandse graven, uit tot een belangrijke handelsstad. Meekrap, zout, haring en laken werden belangrijke exportproducten. Handels- en vissersschepen voeren vanuit Zierikzee over de Noordzee, naar de Oostzee en de Middellandse zee. De stad was in de middeleeuwen via een kort havenkanaal verbonden met de Gouwe. De Gouwe was het water dat de eilanden Schouwen en Duiveland van elkaar scheidde. Het was de verbinding tussen de Schelde en de Grevelingen, de vaarroute van de grote Vlaamse en Brabantse handelscentra naar de Rijnmonding. In de middeleeuwen noemde men de rivier die langs Zierikzee naar de Noordzee stroomde in het Latijn Scaldis en in het Middelnederlands Scelt, de latere Schelde. De nu gebruikte benamingen Ooster- en Westerschelde zijn het gevolg van de vorming van een nieuwe bestuurlijke indeling van Zeeland door de Hollandse graaf Floris V en veranderingen in de zeeroute naar Brabant, die sinds de late vijftiende eeuw steeds meer via de Honte (later de Westerschelde genoemd) liep.
1304: De slag om Zierikzee
Bij de Vlaamse aanval op Holland in 1303 en 1304 werd Zierikzee een sleutelstad. Nadat ze Middelburg hadden veroverd probeerden de Vlamingen ook deze noordelijke Zeeuwse stad in handen te krijgen. Dat mislukte meerdere keren. Nadat ze in 1304 opnieuw het beleg rond de stad hadden geslagen, vond op de Gouwe één van de belangrijkste zeeslagen uit de middeleeuwen plaats tussen de Vlaamse vloot en de gecombineerde Hollands-Franse vloot. De Franse vloot werd aangevoerd door de Genuese edelman Rainero Grimaldi, die kort daarop de eerste admiraal van Frankrijk werd. In Zierikzee zelf herinnert niet veel meer aan de zeeslag, de Gouwe is ingepolderd. In zekere zin herinneren de middeleeuwse poorten van Zierikzee (hoewel van na de Vlaamse aanval) aan de beroemde strijd.
Het belang van de zeeslag weerklonk in een veertiende-eeuwse Florentijnse kroniek, geschreven door een bankier die rond 1300 naar Vlaanderen was gereisd. Het boek werd in de zestiende eeuw gedrukt en werd zo de bron voor een reeks fresco’s in een Genuees palazzo ter herinnering aan de slag bij Zierikzee van 1304. De fresco’s van het plafond in de grote zaal op de tweede verdieping van het Palazzo Spinola di Pellicceria in Genua dateren uit begin zeventiende eeuw. Het palazzo was eind zestiende eeuw gebouwd. Francesco Grimaldi wilde daarmee de gedachtenis aan de roemruchte daden van de Grimaldi-familie vastleggen. De fresco’s zijn vandaag nog te bewonderen.
De poorten van Zierikzee
Schouwen en Duiveland werden één eiland dankzij een dam die in 1610 werd gebouwd. Van de ingepolderde Gouwe is in het landschap bij Zierikzee niet gemakkelijk iets terug te vinden. Ter nagedachtenis aan de zeeslag heeft de Stichting Vrienden Erfgoed Zierikzee een fietsroute ontwikkeld waardoor het mogelijk is langs de oude oevers van de Gouwe te fietsen (https://ap.lc/ccK4o).
Zierikzee is nu een kleine stad met bijna twaalfduizend inwoners en bijna zeshonderd monumenten. Het stadje met zijn middeleeuwse sfeer ligt aan de Oosterschelde die inmiddels faam verworven heeft als Nationaal Park en als bron voor oesters, mosselen en kreeft die in het hele Scheldegebied beroemd zijn. Wie nu via de Zeelandbrug over de Oosterschelde heen aankomt ziet van ver het herkenbare silhouet van Zierikzee opdoemen met de grote nooit afgebouwde stompe toren, de pompeuze kerk, de prachtige torens van de Nobelpoort en van het stadhuis en de molen. Wie nu een plattegrond van de stad bekijkt of de stad doorwandelt zal de binnenstad met zijn middeleeuwse stratenpatroon opvallen. Hoewel de oude stadsmuren zijn vervangen door een omwalling roepen de oude middeleeuwse poorten, de grachten en wallen toch herinneringen op aan de verdedigingswerken die in 1303 en 1304 de Vlaamse aanvalswerktuigen wisten te weerstaan. De muur had destijds tal van halfronde muurtorens en zes poorten. Nog altijd staan in Zierikzee drie van de(latere) middeleeuwse poorten fier overeind: de Nobelpoort, en de Noordhavenpoort en de Zuidhavenpoort. Samen met de poorten van de oude Hanzestad Kampen een unicum in Nederland.
De Nobelpoort was de noordelijke toegang tot de stad. De poort met de prachtige opvallende ronde torens is goed zichtbaar voor wie de stad vanaf de N59 nadert. Veel mooier is het om of vanuit de stad of via de omwalling naar het poortgebouw te lopen. Dit is de meest volledige stadspoort uit het eerste kwart van de veertiende eeuw, onderdeel van een verbetering van de verdedigingswerken na de strijd met de Vlamingen van 1304. Het gebouw bestaat uit een fors rechthoekig bouwblok van ongeveer elf bij elf en een halve meter, geflankeerd door twee ronde torens, die een diameter hebben van zes meter, op de hoeken aan de veldzijde. De torens zijn vijfendertig meter hoog. De poort heeft twee zware eiken poortdeuren die voorzien zijn van vele smeedijzeren spijkers.
De Zuidhavenpoort en de Noordhavenpoort vormen samen het verdedigingscomplex van de toegang vanuit de stad tot de haven. Ze hebben met hun torens, dikke ommuring, de bovenloop, woongedeelten en een ophaalbrug voor en achter de poort, een kasteelachtig karakter. Dit was de entree vanaf de Gouwe naar de stad en de binnenhaven die achter beide poorten ligt. De middeleeuwse sfeer die de poorten oproepen kenmerkt de hele schilderachtige binnenstad met zijn middeleeuwse stratenpatroon, met gevels die veelal uit de zestiende, zeventiende en achttiende eeuw stammen. De bloeiperiode van de stad kwam ten einde met de Franse invasie van 1795. Het dromerige karakter van de oude binnenstad is aan de stilstand die volgde te danken.
